Description
نشا گل راعی
گیاه گل راعی به عنوان یکی از گونه‌های دارویی با ارزش، از دیرباز تا به امروز مورد توجه داروسازان و پژوهشگران عرصه فیتوتراپی قرار گرفته است. این مقاله سعی دارد نگاهی دقیق به فرآیند پرورش و برداشت نشا گل راعی داشته باشد.
آماده‌سازی خاک برای کشت نشا گل راعی
اولین قدم برای پرورش موفقیت‌آمیز نشا گل راعی، آماده‌سازی دقیق خاک است. شخم زدن زمین همراه با تغذیه مناسب و استفاده از کودهای حیوانی پوسیده و شیمیایی مانند اکسید فسفر و اکسید پتاس بخش بنیادین این فرایند محسوب می‌شود.
استراتژی‌های کاشت نشا گل راعی
کاشت نشا گل راعی می‌تواند به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام پذیرد. در روش مستقیم، کاشت بذر در بهار و تنک کردن نشاها پس از جوانه‌زنی لازم است. در روش غیرمستقیم، کشت بذر در خزانه‌های سرپوشیده یا فضای باز و انتقال نشاء در زمان‌های مقرر انجام می‌گیرد.
داشت و نگهداری نشا گل راعی
مراقبت مناسب از نشا گل راعی شامل آبیاری منظم، مبارزه با علف‌های هرز و آفات می‌باشد. این اقدامات اساسی، بقاء و سلامت نشاهای گل راعی را تضمین می‌کند و مقاومت آنها را در برابر مشکلات رایج افزایش می‌دهد.
برداشت نشا گل راعی
فرآیند برداشت نشا گل راعی از دومین سال رشد آغاز می‌شود و برداشت در دو مرحله خرداد و اواخر مرداد صورت می‌پذیرد. این فرآیند، شامل برداشت دقیق قسمت‌های گلدار گیاه و خشک‌کردن آنها برای استفاده در محصولات دارویی می‌باشد.
پرورش نشا گل راعی
پرورش نشا گل راعی، یک فرایند حساس و مستلزم رعایت اصول دقیق کشاورزی است. توجه به هر بخش از این فرایند، شامل آماده‌سازی خاک، انتخاب روش کشت، داشت و نگهداری و برداشت به موقع، تفاوت قابل توجهی در کیفیت و میزان محصول نشا گل راعی ایجاد می‌کند. نشا گل راعی با خواص دارویی خود می‌تواند نقش مهمی در صنعت داروسازی ایفا کند، بنابراین اهمیت وجود دانش و تخصص در این زمینه برای بهره‌برداری صحیح و مؤثر بیش از پیش مشخص می‌شود.
گل راعی، به عنوان یک جزء مهم در عرصه داروسازی پیشرفته، به عنوان منبعی غنی از ترکیبات ارزشمند تبلور یافته است. از این گیاه دریایی در تولید داروهای پیشگیری از خستگی روحی و همچنین درمان زخم استفاده می‌شود. از میان بیش از شصت داروی مختلف که مبتنی بر مواد فعال این گیاه هستند، داروهایی چون جارسین، کیرا، هایپرفورت و هایپریسین، به شهرتی جهانی دست یافته‌اند.
علف چای، محتوی ترکیباتی نظیر تانن، اسانس‌های فرار بدرجات مختلف، فلاونوئیدها و همچنین رنگدانه متمایز قرمز به نام هایپریسین می‌باشد.
این گیاه شگفت‌انگیز علاوه بر خواص ضد اسپاسم، از خاصیت ادرارآوری و محرک بودن برای ترشحات دستگاه گوارش برخوردار است و به ویژه بر ترشح صفرا تأثیرگذار است. کاربرد آن در تسریع روند بهبود زخم‌ها، بریدگی‌ها و آسیب‌های ناشی از سوختگی شناخته شده است.
چای تهیه شده از علف چای خشک (با ریختن 1-2 قاشق غذاخوری از گیاه در یک لیتر آب سرد و سپس جوشاندن و خنک کردن) می‌تواند در درمان اختلالات گوارشی، کمک به ترشح صفرا و تسویه اختلالات قاعدگی مفید باشد.
استفاده از روغن علف چای به صورت موضعی (تهیه شده از 100 گرم سرشاخه‌های گلدار تازه و کوبیده شده گیاه، که به مدت 15 روز در روغن زیتون 250 گرمی و در معرض آفتاب خوابانیده می‌شود و سپس تصفیه می‌گردد) نیز برای مداوای خون‌مردگی و زخم‌ها توصیه می‌شود.
گیاه شناسی
گیاه راعی به عنوان یک گیاه پایا و چند ساله شناخته می‌شود که ارتفاع آن می‌تواند به ۲۵ تا ۹۰ سانتی‌متر برسد. ساقه‌های گیاهانی از این دسته در پایه گسترده‌تر و دارای دو خط مشخص و برجسته هستند که در طول ساقه کشیده شده‌اند.
این گیاه دارای برگ‌های متقابل، بیضی شکل به طول ۱.۵ تا ۳ سانتی‌متر می‌باشد که لبه‌های صاف و فاقد کرک می‌باشند و با غدد زیادی روغنی که در سطح برگ به صورت دانه‌هایی شفاف و کروی دیده می‌شود و همچنین نقاط کوچک و تیره‌ای در حاشیه برگ‌ها، به وضوح مشخص هستند.
گل‌های آن که به رنگ زرد طلایی و قطری معادل ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر دیهیم هستند، در انتهاهای ساقه جای گرفته‌اند. درون گلبرگ‌های بیضوی شکل آن، نقاط تیره‌ای وجود دارد که به هنگام فشار دادن، روغنی قهوه‌ای تیره از آنها خارج می‌شود. دوره‌ی گل‌دهی گیاه راعی از اواخر ماه اردیبهشت تا اواخر مهر ماه ادامه دارد.
قسمت‌های بهره‌برداری شده از این گیاه شامل سرشاخه‌های گلدار تازه یا خشک و همچنین گل‌های تازه است.
این گیاه در محیط‌هایی مانند جنگل‌ها، پرچین‌ها، بیشه‌ها و حاشیه جاده‌های سراسر اروپا یافت می‌شود، ولی در بریتانیا، به خصوص بر روی خاک‌های آهکی، رویش بیشتری دارد. اغلب در بازه زمانی بین خرداد تا شهریور گردآوری شده و سپس برای خشک‌شدن در سایه قرار داده می‌شود.
در ایران، علف چای در مناطق متعددی همچون البرز، نواحی اطراف کرج، جاده چالوس، رضائیه، شمال کشور شامل گیلان، لاهیجان، تالش، نیز در خراسان و مناطق غربی مانند بروجرد، کوه‌های الوند و نهاوند رشد می‌کند.
ترکیبات و اثر علف چای
علف چای به عنوان گیاهی با خصوصیات دارویی فراوان شناخته می‌شود و این به دلیل محتوای غنی آن است که شامل تانن، نسبت اندکی از اسانس‌های فرار، فلاوونوئیدها و رنگدانه قرمز معروف به هایپریسین هستند. انجام وظایف دارویی این گیاه از جمله مبارزه با اسپاسم‌ها، خاصیت ملین به شیوه‌ای آرامبخش و تحریک ترشحات دستگاه هضم، به خصوص افزایش جریان صفرا می‌باشد. همچنین این گیاه در بهبود آسیب‌دیدگی‌های پوستی نظیر زخم‌ها، بریدگی‌ها و سوختگی‌ها مؤثر است.
مصرف گل راعی
برای مصرف داخلی، دم‌کرده‌ای تهیه‌شده از گیاه خشک علف چای (که با اضافه کردن ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری از آن به یک لیتر آب سرد، سپس جوشانده و در نهایت خنک شده است) مفید بوده و در رفع مشکلات گوارشی، به ویژه اختلال در ترشح صفرا و نامنظمی‌های دوره قاعدگی به کار می‌رود. در استفاده خارجی، روغن علف چای (تولید شده از ترکیب ۱۰۰ گرم از سرشاخه‌های گلدار کوبیده و تازه گیاه که برای مدت ۱۵ روز در ۲۵۰ گرم روغن زیتون در معرض آفتاب خیسانده شده، به طور منظم تکان داده و در نهایت صاف می‌شود) برای تسریع در بهبود زخم‌ها و کاهش خون‌ریزی موضعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آماده‌سازی خاک
برای کشت گل راعی باید دقیق و حساب‌شده انجام گیرد. در فصل پاییز، زمین به همراه کودهای حیوانی پوسیده و مواد شیمیایی مغذی با دقت شخم زده می‌شود. استفاده از ۸۰ تا ۹۰ کیلوگرم اکسید فسفر و ۱۶۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم اکسید پتاس در هر هکتار الزامی است که باید در زمان شخم با زمین و کود حیوانی مخلوط شود. همچنین، ۱۵۰ تا ۱۶۰ کیلوگرم ازت باید در دو مرحله، دو سوم قبل از کشت و یک سوم بعد از کشت به زمین افزوده شود.
روش و زمان کاشت
باید با توجه به شرایط جوی و محیطی تعیین شود. گل راعی می‌تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم کشت شود. در روش مستقیم، بذر‌ها اواسط بهار روی ردیف‌هایی با عرض ۴۰ سانتی‌متر کاشته شده و پس از سبزشدن، با فاصله‌گذاری مناسب (۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر) بوته‌ها بر روی ردیف‌ها تنک می‌شوند.
در روش غیرمستقیم نیز دو گزینه وجود دارد:
الف) کاشت بذر در گلخانه در ۲۵ بهمن و انتقال نشاء به زمین اصلی در اواخر فروردین.
ب) کاشت بذر در فضای باز در ۲۰ اسفند و انتقال نشاء به زمین اصلی در اواخر مرداد.
میزان بذر مورد نیاز برای کشت یک هکتار بین ۱.۲ تا ۰.۹ کیلوگرم است.
در فرآیند مراقبت و نگهداری، آبیاری منظم و کافی ویژگی بسیار مهمی است، خصوصاً بعد از مرحله برداشت. علاوه بر این، مبارزه با آفات و بیماری‌های منطقه‌ای با استفاده از روش‌های توصیه شده و از بین بردن علف‌های هرز پیش از کاشت و در ابتدای دوران رشد از مهم‌ترین اقدامات دیگر است.
برداشت معمولاً از سال دوم شروع می‌شود و به طور کلی در دو مرحله انجام می‌پذیرد:
- اولین برداشت در خرداد ماه
- دومین برداشت در اواخر مرداد
گاهی اوقات در مهر نیز برداشت انجام می‌شود که هر چند کیفیت پایین‌تری دارد ولی برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از سرما ممکن است ضروری باشد. بخش مورد استفاده این گیاه شامل سرشاخه‌های گلدار است، بنابراین دقت در برداشت قسمتی به طول ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متری از سطح بالایی گیاه اهمیت دارد تا بتوان پس از جمع‌آوری آنها را به فضای مخصوص خشک‌کردن منتقل کرد.
